Таџ Махал (Капитал, 7.10.2011)

Во 1629 година, додека била на смртна постела, омилената сопруга на могулот-император, шахот Јахан, ја кажала својата последна желба: могулот да и изгради споменик што ќе ја слави нивната љубов. Резултатот – Таџ Махал, здание за коешто требале 22 години за да се заврши. Нема податок за тоа како оваа изградба влијаела врз економијата на Индија – веројатно во тие времиња тоа и не било важно.

Во вториот квартал од 2011 година, македонската економија оствари реален пораст од 5,3%, што го вбројува во оние цифри кои постојано се вртат по медиумите, како цифри што економијата треба да ги постигне за да се почувствуваат благодетите врз животниот стандард на населението. Основата на тој раст – градежната активност на државата. Градежништвото во истиот квартал порасна за импозантни 26%. Бројките се неумоливи и ја потврдуваат тезата на владата дека во што и да се инвестира, тоа ќе даде резултат. Резултатот е тука. Само, разликата е во тоа што некои инвестиции ќе го направат резултатот да се повторува во повеќе квартали, а други инвестиции само во еден или два квартали. Но, тоа е повеќепати пишувано и елаборирано.

Друга карактеристика на растот во вториот квартал од 2011 година е значителниот раст на секторите индустрија и трговија. Тие, во вкупниот раст придонесуваат со околу 2,3 и 3 процентни поени, соодветно, што го прави нивното влијание врз растот поголемо од тоа кај градежништвото. Делумно, ваквата експанзија кај овие сектори е предизвикана од градежната активност, но еден поголем дел е предизвикан од поволната надворешна економија којашто во првата половина од 2011 година ја повлече домашната економија напред. Да немаме дилеми, домашната градежна активност може да ја поттикне економијата – што всушност и се случи – но, не може да биде замена за надворешната побарувачка. Оттука, стагнацијата кај нашите главни извозни партнери, директно ќе се одрази и врз нашата економиска активност.

Според тоа, кои се ризиците за глобалната економија во претстојниот период? Неколку настани во првата половина од 2011 година предизвикаа изгледите за економската активност во втората половина од годинава значително да се влошат. Разурнувачкиот земјотрес и цунамито во Јапонија влијаеја врз индустријата на глобално ниво; Арапската пролет ги потпали цените на нафтата; финансиските притисоци во еврозоната ја продлабочија должничката криза; растот во САД значително забави; и неизвесноста за зголемување на горната граница на американскиот државен долг ја потисна довербата во носителите на политиките. Овие случувања доведоа кон “линеарна“ надолна ревизија на бројките за растот во втората половина од годинава и особено за следната година. A, следната година, се очекува и најголемото влијание од моменталното забавување на развиените економии врз економиите на земјите во развој, што не ја исклучува и Македонија.

Ако тензиите со должничката криза во Европа продолжат, тогаш несомнено изгледите за економиите и финансиските пазари во повеќето европски земји значително ќе се влошат. Тоа ќе изврши и соодветно влијание врз земјите во развој и Македонија. Извозот и синџирите на трговија ќе бидат најмногу “оштетени“ од ваквиот развој на настаните. Како мала и отворена економија, Македонија директно ќе го почувствува овој удар, така што делот од порастот на секторите индустрија и трговија којшто произлегува од надворешната побарувачка постепено ќе исчезне.

Сепак, многу поголема опасност од ваквиот развој на настаните е притисокот што е создаден и што може дополнително да се зголеми, врз финансискиот сектор. Генерално, доколку европските банки се најдат во ваква позиција, тогаш тие може да посегнат кон намалување на своите изложености кон банките-ќерки, иако ваквото сценарио е најмалку веројатно. Овие банки, веројатно, најпрвин би се обратиле за помош кон домашната власт – првенствено Европската централна банка, потоа опцијата за кредитор во крајна инстанца од своите национални централни банки, како и други шеми за помош што владите може да ги понудат во вакви услови. Секако, ваквото сценарио станува поверојатно кога стаува збор за Грција, којашто има изложености во повеќе земји во развој во Југоисточна Европа и каде што тензијата на финансиските пазари е многу поголема отколку во која било друга европска држава.

Секако, во Југоисточа Европа ова најверојатно ќе се манифестира со забавување на кредитниот раст. Доколку фирмите-мајки ги “исцедуваат“ своите банки-ќерки, тогаш вторите ќе мора оваа ситуација да ја решат со забавување на кредитната активност. Тоа ќе се однесува и за банките коишто не се неопходно поврзани со европската банка, но коишто се финансираат преку поголемите банки. Тие ќе се соочат со овој недостиг од ликвидност на финансискиот пазар и може да настрадаат уште повеќе. Сево ова ќе влијае врз широка контракција на кредитната активност, што потоа може да ја поткопа изводливоста на потенцијалниот инвестициски циклус кој пополека се придвижуваше во позитивна насока.

Намалениот извоз заедно со ограничените можности за финансирање на инвестициите несомнено ќе го забави растот на производството во Југоисточна Европа и ќе донесе уште еден продолжен бран на потисната економска активност. Како владите да се борат против ова? За мала економија, ова се настани надвор од влијание на националните влади. Па, форсирањето на градежната активност се чини и не е така лошо, се разбира, додека не стане закана за одржливоста на фискалните финансии. Секако, инвестициите во инфраструктурата, енергетиката, здравството, образованието, би помогнале најмногу. Но, владите мора да размислуваат и за други мерки со кои ќе ја подобрат продуктивноста и ефикасноста на домашното производство, како и мерки што ќе ја направат економијата помалку зависна од увоз.

Авторот е економски истражувач