Банкарски прелевања (Економија и Бизнис, Август 2013)

Во 1998, рускиот премиер Евгениј Примаков беше запрашан за плановите на владата за излез на земјата од сериозната банкарска криза. „Ќе повторам“, внимателно одговори Примаков, „нема програма за спас од каков било вид.“ Подоцна, еден поранешен советник на Михаил Горбачов забележа: „Тешко е да се глуми голема моќ кога постојано молите за помош.“

Тековната должничка криза изврши притисок и врз билансите на банките кои се полни со владини обврзници, а продолжената слабост на банкарскиот систем пак продолжува да моли за владина помош. Веќе стана јасно дека своевидната банкарска криза и кризата на државниот долг во Европа треба да се гледаат заедно. Два факта одат во прилог на оваа констатација. Прво, некои банки ја искористија дополнителна ликвидност преку операциите за рефинансирање од ЕЦБ за да купат државни обврзници ја поттикна, наместо да ја олабави, врската меѓу банкарскиот систем и државниот долг. Второ, користењето на Европскиот фонд за финансиска стабилност и Европскиот стабилизациски механизам за рекапитализација на шпанските банки преку кредит даден на шпанската владина агенција за поддршка на банките, го зголеми шпанскиот државен долг, наместо да го намали.

Оттука произлегоа и дискусиите за потребата од единствен супервизорски механизам за европскиот банкарски пазар што ќе има супервизорска улога и улога за разрешување преку-гранични банкарски проблеми. Навистина, проблемите на банките во некои периферни економии може да се опишат како локални, но проблемот не е решен бидејќи пропаѓањето на ваква банка може да се прелее врз нестабилност во целата еврозона и пошироко (бидејќи овие банки имаат и свои банки-ќерки надвор од еврозоната и ЕУ). Второ, некоординирана национална супервизија може да реагира прерано или предоцна во некоја слаба банка, што повторно ќе резултира во неправилна контрола на акумулираните ризици и потенцијално создавање поширока банкарска нестабилност. За волја на вистината, Европскиот сувервизорски механизам отпочна со своја операционализација од почетокот на годинава како спроведувач на единствената банкарска регулатива во еврозојата и како претходница на формирањето на Европската банкарска унија. Но, дали е тоа доволно?

Имено, Европскиот супервизорски механизам ќе овозможи превентивно набљудување на ризиците што ги преземаат големите и прекугранични банки и соодветно на тоа ќе препорачува преземање мерки за да не дојде до пропаѓање на голема банка или банкарска групација. Но, што ако некоја банка или банкарска групација е на раб на пропаѓање? За ваквата ситуација, постојат повеќе институционални решенија, како на пример рамка за осигурување депозити и разрешување прекугранични банкарски пропаѓања, која ќе овозможи брза и ефективна интервенција во (преку-гранични) банки што пропаѓаат, ќе ја намали неизвеснота на финансиските пазари и ќе ја зајакне пазарната дисциплина. Во таков контекст, иако шемата за осигурување депозити може да ја финансираат самите банки, таа мора да биде поддржана и од националните влади, како и од паневропска институција, како што се погореспоменатите два фонда, со цел да биде со капацитет да се справи со потенцијална системска криза.

Но, додека ваквиот механизам потенцијално ќе ја осигура долгорочната одржливост на евроспкиот банкарски систем, на краток рок банките во еврозоната сеуште се соочуваат со недостиг од капитал, особено банките во периферните најпогодени економии, како Грција, Словенија, Шпанија... Оттука, веројатно е дека Европскиот супервизорски механизам треба да се надополни со тело кое ќе ги реши проблематичните случаи на прекугранични банки: на одредени места ќе биде потребна нивна пазарна рекапитализација, на други места рекапитализацијата би се одвивала со тоа што тоа тело ќе стекне удел во банката, а на трети места банката ќе треба да се ликвидира, барем делумно. Ваквото решение може да биде полесно за Европа и од една друга перспектива: тоа ќе го намали политичкиот притисок и ќе овозможи потранспарентен и ефективен процес.

Оттука, понатамошното реструктуирање и рекапитализација на банките во евроскиот финансиски простор ќе овозможи помала поврзаност помеѓу слабостите што потекнуваат од банкарскиот и оние што потекнуваат од делот на државниот долг. Но, тоа ќе и помогне на Европа побрзо да ја надмите кризата, со тоа што банките од слаба алка на системот ќе се претворат во мотор на растот во приватниот сектор.

На крајот, ваквото супервизорско тело (европскиот супервизорски механизам надополнет со тело за разрешување преку-гранични банкарски проблеми) ќе треба да развие и механизми за соработка со националните власти во земји кои не се членки на еврозоната или на ЕУ. Да не заборавиме и на прекуграничкната распространетост на банките од еврозоната во подрачја од Европа кои сеуште не се дел од еврозоната или ЕУ, како што се балканските земји, вклучително и Македонија. Соработката меѓу евроспкиот механизам за супервизија и националните супервизорски тела од овие земји мора да биде развиена, затоа што прекуграничните проблеми имаат војна насока: не само проблем во банката-мајка може да ги прелее проблемите во банкарските системи на земјите не-членки на еврозоната, туку и обратно, проблеми кај банките-ќерки може да имаат значајно влијание кај банката-мајка и целиот систем во којшто таа е лоцирана. Неодамна, вакви дилеми и неизвесности креираа потресите што се случија во Словенечкиот банкарски систем којшто има свои банки-ќерки низ балканските земји, кадешто европскиот супервизорски механизам би бил залуден ако не воспоставува врски на соработка со националните супервизорски тела.

Навраќајќи се на анегдотата од почетокот на оваа колумна, се чини дека повиците за помош во повеќе наврати од периферијата кон центарот на еврозоната го ослабнаа европскиот банкарски пазар – и во смисла на неговата стабилност и во смисла на неговиот капацитет да биде поддржувач на економскиот раст на приватниот сектор. Надградениот европски супервизорски механизам со фонд за осигурување депозити, тело за разрешување преку-гранични банкарски проблеми и агенда за соработка со националните власти на не-членки на еврозоната, ќе овозможи на среден рок европскиот банкарски систем да се врати на стабилните патеки на сопствениот раст и да биде мотор на економскиот раст на еврозоната и ЕУ.

(Авторот е економски истражувач.)