Монетарни мерки

Во јануари видовме два монетарни потега на два клучни играчи на европско, а веројатно и на глобално тло: `одврзувањето` на швајцарскиот франк од еврото и објавата од страна на Европската Централна Банка на програмата за квантитативно олеснување, односно откупувањето државни обврзници од земјите членки на еврозоната, со цел да се вбризга ликвидност во системот која на среден до долг рок ќе го поттикне растот. Еве неколку размисли во врска со овие потези.

Во екот на кризата, Швајцарската Народна Банка (СНБ) го фиксираше курсот на франкот во однос на еврото на 1.20 франци за 1 евро, со цел да ги лимитира притисоците за апрецијација на домашната валута, која се закануваше да го поскапи швајцарскиот извоз и да го инхибира растот на економијата. За да го одбрани фиксниот курс, СНБ откупи евра во висина близу до годишниот износ на швајцарскиот БДП, издавајќи толкав износ на долг деноминиран во домашната валута. Според тоа, и ова е една форма на квантитативно олеснување. СНБ откупи средства – во случајот евра, и испечати швајцарски франци.

Но, она што инвеститорите го знаеја од самиот почеток беше дека пегот на франкот за еврото е само привремен, како што кажа и самата СНБ. Порано или подоцна, инвеститорите знаеја дека франкот ќе `скокне`, па веројатно и затоа побаруваа повеќе од него.

На денот кога франкот `скокна`, СНБ изгуби 20% од вредноста на билансот, бидејќи побаруваше евра, а должеше франци. Но, одлуката на СНБ се чини изолирана и некоординирана, во најмала рака, со другиот клучен економски играч – министерството за финансии. Ако работите тргнеа на уште полошо односно ако франкот скокнеше уште повеќе, СНБ ќе требаше да се обрати до министерството за тоа да го гарантира долгот во франци преку издавање нови државни обврзници. Што, секако, ниедна централна банка не сака да го прави. Координирана одлука ќе беше онаа во која СНБ купува евра, продава франци, но веднаш го заменува долгот во евра кај трезорот за долг во франци. Така билансот на централната банка нема да сноси извесен фискален ризик.

Затоа фиксните курсеви пропаѓаат во обратна ситуација од швајцарската: при шпекулација за девалвација, централната банка ги троши резервите за да го одбрани курсот. Во еден момент снемува резерви. Тогаш, владата или треба да ги зголеми даноците, да го намали трошењето или да се обврзе (како во случајот на Грција, на пример) дека во иднина ќе го намалува трошењето за да може да позајми во странската валута, и да и ги продаде тие пари на централната банка во замена за државен долг. Ако и ова не може да се постигне, тогаш фиксниот курс крахира. Значи, на крајот проблемот е фискален.

Швајцарскиот случај е спротивен. Швајцарците едноставно можеа да кажат дека државниот долг во евра ќе го отплаќаат по 1.20, или дека ќе го заменуваат долгот во франци за евра по тој курс. И, така ќе го одржеа пегот. Девалвацијата на валутата значи делумен банкрот на државниот долг. Затоа координацијата меѓу централната банка и фискалната политика е многу важна.

Што се случи со Европската Централна Банка? Таа прибегна кон програма за квантитативно олеснување, односно откуп на државни обврзници, со цел да вбризга свежи пари во економиите на еврозоната, бидејќи тие почнаа да се борат со значајно стагнантни стапки на раст и дефлација која укажуваше дека позначајно заздравување не е на повидок. За разлика од одлуката на СНБ, одлуката на ЕЦБ беше релативно долго антиципирана, така што не беше изненадување за пазарите, иако еврото депрецираше на денот на објавата на програмата.

Но, што е поентата на квантитативното олеснување? Во литературата постојат дискусии дека главниот ефект од истото е т.н. сигнален ефект. Ако централната банка објавува ваква програма која ќе трае релативно долг временски период, тогаш тоа значи дека каматните стапки ќе се задржат на ниско ниво релативно долго. Тоа имплицира дека на економијата и е потребна значајна потпора од централната банка која мора да води политика на ефтини пари, при што ги исцрпила можностите за овозможување ликвидност преку главните операции на рефинансирање, достигнувајќи ја нултата граница.

Но, ситуацијата во Европа е многу поразлична од онаа во САД, Јапонија и Велика Британија, на пример. Кога американската економија неодамна ги покажа првите знаци на позначајно закрепнување, програмата за квантитативно олеснување беше приведена кон крај, односно немаше повеќе потреба сигналниот ефект да врши влијание врз економските агенти. Сигналот во еврозоната веројатно се сведува на тоа дека ЕЦБ е спремна да го откупува државниот долг. Секако, националните централни банки се оние кои ги купуваат обврзниците, па ризикот од нивна неотплата не е кај ЕЦБ. Но, ако една земја банротира, од каде ќе најде пари националната централна банка за да ја отштети ЕЦБ?

Авторот е економски истражувач.