Со среќа, гувернере! (Капитал, 27.05.2011)

Деновиве нашата централна банка го доби четвртиот, по ред, гувернер. Според мое лично мислење, изборот падна на високо-стручна личност, со висок личен и професионален интегритет. Моментот на преземање на функцијата е проследен со остатоците од економската криза и со изразени инфлациски тенденции. Но, иако во моментот инфлацијата на цените покажува извесна перзистентност, како што и се очекуваше, сепак, сметам дека инфлацискиот проблем е повеќе од краткорочен карактер. Бидејќи ефектот од растечките цени постепено се провлекува во т.н. ефекти од втора рунда, веројатно блага реакција на централната банка ќе биде сега неопходна – меѓу другото и за да спречи поизразена појава и интензивирање на инфлациските очекувања. Но, секако ова може да биде само една епизода од секојдневното функционирање на централната банка. Наспроти тоа, мандатот на гувернерот веројатно треба да го обележи нешто друго. Според моето гледиште, на хоризонтот на новиот мандат стојат неколку предизвици.

1. Напуштање на фазата `автопилот` и влегување во фаза во којашто ќе се води повеќе активна монетарна политика, којашто ќе може пооптимално да реагира на економски шокови. Ваквата неопходна промена е сврзана со номиналното сидро на монетарната политика. Во средината на 1990-тите, за вакво сидро беше избран девизниот курс, во услови на висока инфлација, висока валутна супституција во економијата и висок ефект на пренесување по каналот на девизниот курс. Но, ова номинално сидро го постигна она за што беше поставено – ја симна инфлацијата на разумно ниски нивоа, а потоа и во подолг период помогна во зауздувањето и одржувањето на инфлациските очекувања.

Но, со текот на времето, користите од оваа монетарна стратегија се исцрпија, главно затоа што таргетот на девизниот курс не овозможува економијата да се прилагодува на шокови од надвор. Тоа го покажа неодамнешната криза, кога централната банка, за да ги смири осцилациите на девизниот пазар, мораше двојно да ја зголеми каматната стапка од тогашниот минимум од околу 4.5% на 9%, во услови кога економијата влегуваше во фаза на рецесија.

Слично, па и полошо, ќе биде во услови на експанзија, кога економијата потенцијално ќе влезе во т.н. Баласа-Семјуелсон процес – тогаш притисоците на девизниот пазар ќе бидат во насока на апрецијација, под претпоставка на зголемени капитални приливи. Па, централната банка ќе мора да интервенира со нето откуп на девизи на пазарот за да го одржи паритетот на денарот, а истовремено да стерилизира денари за да спречи инфлација. Значи, зголемената каматна стапка пак ќе ја гуши економијата, а девизните резерви ќе се натрупуваат.

Овие два спротивставени примери аргументираат во насока на промена на номиналното сидро кон директно таргетирање на инфлацијата. Таквата поставеност ќе овозможи остварување на основната цел – ниски цени, но активна алатка во рацете на централната банка ќе биде и девизниот курс, којшто, заедно со каматната стапка ќе може да го поднесе товарот на економските шокови, со цел реалното производство да биде што помалку варијабилно.

Секако, основниот ризик за ваквата стратегија останува високиот степен на евроизација и високиот преносен ефект на цените преку каналот на девизниот курс, бидејќи, Македонија, како мала и отворена економија, ќе биде како мал авион на силен ветер. Но, решението за тоа лежи во постојаното следење на девизниот пазар, главно преку интервенции тогаш кога движењата на пазарот може да се прелеат во висока варијабилност на девизниот курс. Интервенциите не би претпоставувале таргет на курсот, иако имплицитното постоење на таргет на девизниот курс не е невозможно, се` додека тој е подреден на остварување на примарниот таргет – ниски цени.

2. Зајакнување на значењето на финансиската стабилност во водењето на монетарната политика. Ваквата цел на централната банка произлезе од неодамнешната криза и наметна централните банки, во своите функции, да посветат експлицитно внимание врз движењата на финансиските средства. Среќна околност е што нашиот финансиски систем нема изложености кон финансики деривати и секјуритизирани хипотекарни кредити. Сепак, целосното имплементирање на концептот на финансиска стабилност, вклучително и преку банкарската регулатива – усвојување и имплементирање на принципите и препораките на Базел 2 и Базел 3, како и преку банкарската супервизија – понатамошно зајакнување на нејзиниот интегритет и екипираност, како и водење супервизија базирана на ризик – е вториот значаен предизвик на централната банка во претстојниот период.

3. Последен, но секако не и најмалку важен предизвик во новиот мандат претставува понатамошно зајакнување на административниот капацитет на централната банка. Во последните години таа значително го изгради својот професионален потенцијал, но претходните два предизвика налагаат, прво, понатамошно закајнување на капацитетите за истражување и економско прогнозирање (како предуслов за успешно таргетирање на инфлацијата) и, второ, воспоставување нов капацитет за вовед, разбирање, анализа и унапредување на значењето на финансиската стабилност во работењето на централната банка и за целиот финансиски систем. Во целиот овој контекст, не мал напор ќе биде потребен и за стимулирањето и пробивањето нови идеи, охрабрување а не потиснување на креативноста, како и зголемувањето на меѓусебната доверба и разбирање меѓу вработените.

Сигурно има и други предизвици, но овие три се оние што се стратегиски и што треба да влијаат во насока на промена на концептот на монетарната политика и услови за негова побрза операционализација. Long way to go! Среќно!

Авторот е економски истражувач и добитник на наградата Olga Radzyner од Централната банка на Австрија.