Соединети Европски Држави (Капитал, 15.07.2011)

Денес е време кога Европа речиси и да спие во услови на разнишан банкарски систем, недозволиво висока невработеност и низок раст и слаба конкурентност на нејзината економија. Дополнително, неколку нејзини периферни економии покажуваат големи фискални ранливости, што може надолу да ја повлече целата европска економија. Но дали погрешното разбирање на економските проблеми на Европа води кон погрешни мерки за справување со нив? Во основа, денес Европа не се соочува само со фискален проблем, туку со најмалку уште два, меѓусебно систематски поврзани проблеми: проблем на банкарскиот систем и проблем на растот.

Денес, многумина се согласуваат дека во предвечерјето на светската економска криза, проблемот на банакрскиот систем не беше само ликвидносен, туку и структурен. Имено, уште тогаш европските банки беа многу повеќе задолжени од американските банки, што ги направи особено ранливи на кризата. Тие и се сеуште повеќе задолжени. Сега, проблемот е уште поголем: Германски, Француски, Италијански и Британски банки имаат лаконски побарувања во својата актива кон периферијата. Не само кон Грција, туку и кон Ирска, Португалија и Шпанија, и допрва ќе забележат загуби од т.н. отровна актива и од падот на хипотекарните кредити. Оттука, понатамошното третирање на Грчката криза како проблем на ликвидност, а не проблем на солвентност, и „решавање“ на проблемот со давање кредити, според многумина, само го одложува крајот на играта.

Со порастот на каматните стапки, пак, текот на капиталот се промени од периферијата кон внатрешноста на Европа, што дополнително го отежна финансирањето на земјите со финансиски проблеми и дополнително поттикна пораст на каматните стапки, продолжување на рецесијата и уште поголеми дефицити.

Другиот важен проблем за Европа е секако нискиот раст на економијата којшто сега се заканува да ја втурне во цела деценија на висока невработеност. Всушност, намалувањето на буџетскиот дефицит и стабилизирањето на банкарскиот систем не може да бидат пандан на економија што не генерира раст и работни места. Денес, невработеноста во ЕУ е околу 10%, но невработеноста кај младите надминува 20%, додека таа бројка во Шпанија е околу 40%. Секако, нема мерка што таквата бројка ќе ја симне преку ноќ. На страната на растот, Европа денес расте двапати побавно од САД и четири пати побавно од Кина и Индија. Многу порано, Европа создаваше половина од светското производство; до 1980-тите тоа се намали на четвртина, а сега е помалку од петтина – околу 19%. Трендот на намалување е, всушност, рапиден. Според проекциите, до 2050 година, европската економија ќе биде помала од таа на Латинска Америка, па дури и толку мала колку економијата на цела Африка.

Оттука, јасно е како трите проблеми на Европа денес – големите буџетски дефицити, нестабилностите на банакрскиот систем и отсуството на раст – се меѓусебно системски испреплетени, што оневозможува каква било економска политика што треба да адресира еден од овие проблеми да биде замена за долгорочна, системска и сеопфатна стратегија која истовремено ќе ги разреши сите три. Таквата стратегија е особено потребна бидејќи еврото беше создадено без механизми за избегнување или разрешување кризи и без договор за тоа кој ќе ги плати трошоците од кризите.

Навистина, ако една земја избрза и влезе во еврозоната без претходно да постигне доволно ниво на конвергенција, тогаш кризно време може да биде голема закана за нејзината економија, како што во моментов е закана за Грција. Во валутна унија, не постои можност за прилагодување на девизниот курс, ниту пак постои каматна стапка што е скроена за проблемите на одредена земја. Европа не го примени ниту моделот на САД за амортизирање на разликите во валутната унија, преку мобилност на работната сила и прилагодувањето на платите или преку централизирани фискални трансфеси кон деловите од валутната унија што се погодени од асиметрични шокови.

Сега Европа е исправена пред својот момент на вистината. Решението може да лежи во решение за Грција што ќе се базира на издавање обврзници во замена за отплата на долгот коишто ќе бидат колатерализирани од страна на Европската Унија, како и рекапитализација на европските банки. Потоа, секако ќе биде потребно да се воспостави форма на институција што ќе биде задолжена за фискалните долгови во еврозоната, како дел од процес на координација на политиките, по примерот на американските буџетски трансфери. И, трето, рестатирање на моторите на растот, главно преку пренасочување на извозните капацитети кон брзорастечките економии, со паралелно овозможување поголема флексибилност на работната сила, капиталот и финансиските пазари во рамки на самата Европа. Само сеопфатна офанзивна стратегија насочена кон дефицитите, банкарските обврски и нискиот раст може да помогне во избегнување замирање на економската активност, протекционизам и години на продолжена невработеност во Европа.

Авторот е економски истражувач и добитник на наградата Olga Radzyner од Централната банка на Австрија.