Вовед во монетарна политика (Капитал, 25.03.2011)

За време на мандатот на Алан Гринспен како претседател на Федералните Резерви на САД, односно гувернер на Централната банка на САД, пазарните играчи го следеа секој негов збор и движење, со цел да ја предвидат насоката и големината на промените во основната каматна стапка – што претставува основен сигнал за `движењето` и стојалиштето на монетарната политика. Го следеа во се` - од тонот на неговиот глас до очигледната дебелина на неговата се`присутна актовка. Гринспен беше секогаш разбирливо внимателен во изборот на неговите зборови. За време на една прилика, тој се сретнал со еден пријател и вообичаено бил прашан како е. „Всушност,“ одговорил Гринспен, „не ми е дозволено да кажам!“

Македонија го доби четвртиот по ред гувернер на НБРМ. Пред да му честитам за изборот во следната колумна, сакам да се навратам на една неприлика со којашто тој се соочи уште неизбран, па беше приморан да дава дополнителни објасувања. (За среќа, тие беа внимателно дадени, на ниво на Гринспен!) Имено, му беше наметнат мандат да придонесе за подинамичен раст на економијата. Можеби неекономистите не знаат дека тоа не е и не смее да биде примарна цел на централните банкари, но секако дека е пожелно да направат консултации пред да го опишат мандатот на гувернерот во така необмислена формулација. Еве и зошто.

Основна финална цел на сите централни банки во светот е промовирањето и одржувањето на ценовната стабилост. Постојат дискусии што точно значи ценовна стабилност, но има, во врска со тоа, две работи коишто се општо прифатени: прво, ценовна стабилност не имплицира нулти пораст на цените, туку некоја мала но позитивна цифра, најчесто од 2% до 3% на годишно ниво; и, второ, цените се сметаат за стабилни тогаш кога нема потреба економските агенти да ги земаат предвид во своите економски одлуки. Втора значајна цел на централната банка е одржувањето и промовирањето на финансиската стабилност. Финансиската стабилност, иако исто така контроверзен феномен во поглед на неговото дефинирање, подразбира ситуација во којашто финансискиот систем го олеснува процесот на интермедијација и ги менаџира ризиците на тој начин што може да апсорбира потенцијални шокови врз него. Иако целта за стабилен финансиски систем беше имплицитна функција на централните банки, нејзиното појасно артикулирање се засили во последната деценија и особено во текот на оваа економска криза. Тоа главно е затоа што повеќе регионални рецесии во последната деценија и последната глобална рецесија настанаа како резултат на т.н. меури сврзани со цените на финансиските средства (хартиите од вредност, секјуритизираните хипотекарни кредити и сл.). На пример, финансиските системи на САД и некои други економии беа премногу изложени на ризик од промена на вредноста на имотот даден како хипотека за кредити – со драстичниот пад на вредноста на овој недвижен имот, луѓето сфатија дека им е поефтино да и` ја остават хипотеката на банката отколку да го враќаат кредтот. Тоа го `стресе` финансискиот систем на овие земји и така започна денешнава економска криза. Мал дел централни банки во својот мандат имаат дефинирано и некои други цели коишто се целосно и строго подредени на овие две, како на пример: намалување на варијабилноста на каматните стапки, стабилен девизен пазар, одржлив економски раст и сл.

Зошто динамизирањето на растот не може да биде прва и основна цел на монетарната политика?  Монетарна политика, најопшто кажано, значи политика на менаџирање на парите во економијата, со цел постигнување на горните две основни цели. Економската теорија укажува дека промените во агрегатната понуда на пари, контролирана од централната банка, влијае само на номиналните променливи во економијата. Тоа значи, дека пораст на монетарната понуда, односно експанзивна монетарна политика со ниски каматни стапки, на долг рок ќе ги зголеми сите цени и плати пропорционално на порастот на паричната маса, но нема да има никаков ефект врз вработеноста и производството, односно економскиот раст. Ова е така затоа што удвојување на количеството пари во економијата не може да влијае врз промена на технологијата на производство и врз бројноста и квалитетот на работната сила. Така, кога економските агенти ќе се најдат со вишок пари, тие ќе почнат да побаруваат повеќе добра и услуги, чиешто количество не се променило. Тоа ќе изврши нагорен притисок врз нивните цени. Цените ќе растат се додека количеството добра не се изедначи со количеството пари во економијата. Значи, на долг рок производството ќе остане исто, но сме завршиле со двојно повисоки цени.

Подоцнежните унапредувања на економската теорија покажаа дека, за разлика од долгиот рок, парите се сепак не-неутрални на краток рок. Тоа значи дека на краток рок, централната банка навистина може да го динамизира растот. Главна причина за таквата можност е ригидноста на цените и платите. Имено, ненадеен пораст на количината пари во оптек не може веднаш да резултира со зголемени плати – тие ќе мора да почекаат до наредниот циклус на преговарање помеѓу работодавачите и работниците; ниту може веднаш да резултира со зголемени цени – производителите имаат т.н. мени трошоци за промена на цените, коишто нема да сакаат да ги сносат додека не бидат сигурни дека порастот на цените на нивните инпути не запрел. Оттука, монетарна експанзија на краток рок може да создаде илузија на бумирачка економија, односно да поттикне креирање вештачки работни места. Ама, на долг рок, поради причините во претходниот параграф, производството и вработеноста ќе се вратат во својата почетна точка, а економијата ќе заврши само со зголемени цени и ништо друго!

Така што, замислете сега да излезе Обама и да каже дека од денес натаму Бен Бернанки ќе се грижи само и само за подинамичен економски раст. Пазарните играчи ова ќе го разберат како ниска каматна стапка по цена на висока инфлација и, веројатно, гладни граѓани на долг рок и огромен кредитен раст по цена на финансиска нестабилност и, веројатно, банкарска паника на долг рок. И, економијата ќе отиде во неповрат.

Авторот е економски истражувач и добитник на наградата Ogla Radzyner од Централната банка на Австрија.