Бритиш муд (Капитал, 16.12.2011)

Во мај 1962 година, кога работел за Ројтерс, Фредерик Форсајт бил испратен на работна задача во Источен Берлин. Враќајќи се дома доцна во ноќта, по патот пресретнал Советски оклопни дивизии, тенкови, ракетни лансери, моторизирана пешадија, и, воопшто, татнежи по авенијата Карл Маркс. Штом се добрал до телексот, тој веднаш напишал сторија дека Рускиот напад врз Западен Берлин, а со тоа и Третата Светска Војна се скоро извесни. Сер Алек Даглас Хоум, Британскиот премиер во тоа време, и Американскиот претседател Линдон Џонсон морале да бидат пробудени од спиење, а НАТО бил ставен на црвен аларм. Тогаш, еден постар и помудар колега од Ројтерс му предложил на Форсајт да провери да не се тоа подготовки за парадата за Денот на борбата против фашизмот. И, навистина биле тоа.

Минатата недела, Велика Британија, претставувана од нејзиниот премиер Дејвид Камерун, стави вето на договорот за спас на Еврозоната. Дека британскиот „сепаратизам“ повторно ја дигна својата глава, не треба да биде чудно, бидејќи тоа има долга историја. Но, сегашната ситуација нема да биде олеснета ако се занимаваме со таа историја. Всушност, Франција, Германија и Велика Британија требаше да постигнат договор пред самитот, а договорот требаше да биде ограничен на мерки кои се сметаат неопходни за решавање на европската должничка криза, вклучувајќи и правила и институции кои недостасуваат на самата Еврозона, за да може таа да функционира и во услови на големи шокови како овој сегашниот. Но, сега Британија стави вето, што предизвика правна мешаница во ЕУ, како резултат на што финансиските пазари имаат причина и понатаму да се сомневаат во какви било (фискални) пактови коишто треба да ја спасат заедничката валута. Но, не ми е јасно зошто се крена толкава прашина околу тоа што сторила Велика Британија во целата оваа приказна. Британија не е дел од монетарната унија, ниту пак има намера да се откаже од својот монетарен суверенитет. Британија и Данска се единствените земји членки на ЕУ кои имаат право да се приклучат кон Еврозоната, но немаат обврска тоа да го сторат. Според тоа, нејасно е зошто строгите фискални правила би важеле за Велика Британија. Важно е сега да се спаси Еврозоната, или да се мисли за ситуација ако некогаш Британија се приклучи кон неа? Сега ли, среде оваа економска каша, е важно да се мисли како ќе се изгради политичка унија?

Затоа да се вратиме на посуштественото прашање. Сржта на преживувањето на еврото лежи во наоѓањето оперативен систем за управување на унијата од 17 земји членки на Еврозоната (значи, без Британија и другите кои немаат евро). Оттука, суштината на сите овие договарања е воспоставувањето строги буџетски правила – прво и основно, структурниот, прилагоден за циклусот, буџетски дефицит да не надминува 0.35% од БДП. Ова звучи солидно, особено ако се има предвид дека такво нешто, т.н. schuldenbremse, Германија воведе во својот устав во 2009, да важи како за федерацијата, така и за одделните сојузни германски држави. Сега, schuldenbremse треба да воведат Италија, Шпанија, Грција и сите останати држави кои се согласија на тоа. `Економист` се шегува дека `schuldenbremse` треба многу брзо да се одомаќини во јазиците на овие земји, слично како што `kindergarten` се одомаќини во англискиот јазик. Да забележиме дека 0,35% е т.н. структурен дефицит, односно еден вид просек од дефицитите во текот на економскиот циклус, а во никој случај дефицитот не треба да надминува максимални 3% од БДП.

Уште поважно и од ова ограничување на дефицитот, сепак, е т.н. принцип на кочница на долгот, што подразбира дека земјите ќе мора постојано да го намалуваат нивниот долг до границата од 60% од БДП во текот на одреден временски период, зависно колку тој долг ја надминува таа граница. Ако се земе дека растот и инфлацијата во еврозоната сега се ниски, тогаш овој фискален принцип ќе значи дека земјите треба, всушност,  да имаат буџетски суфицити.

Ова ми личи како крај на Кејнзијанското управување со побарувачката. Кејнзијанскиот принцип говореше дека креирањето долг за излегување од рецесија на земја која веќе била задолжена и не е така лоша работа. Но, оваа должничка криза покажа дека контрацикличната фискална политика не е здрава политика и, според тоа, не треба да се практикува. Но, со оглед дека станува збор за структурната буџетска компонента во поставувањето на таргетот, сепак е овозможено дефицитите малку да се зголемат кога производството се намалува под потенцијалот, со тоа што дополнителниот дефицит ќе се компензира во добри времиња. Ама, во реалниот живот, секој циклус и секоја криза се различни. Надворешен шок (како тековната криза), придружен со бледо заздравување (како тековното) може значително да го намалат потенцијалниот раст, а ограничувањето на балансиран буџет може да го огранички буџетското трошење потребно за поддршка на побарувачката.

Како и да е, фискалното решение за Еврозоната не е така лошо дизајнирано, иако неколку споредни прашања сеуште се надвиснуваат како недоволно прецизирани. Интересно е што дискусијата не се сведува на тоа дали поставениот буџетски лимит, како и темпото на намалување на јавниот долг до границата од 60% од БДП се соодветни, или им се потребни промени, туку се сведува на тоа зошто Дејвид Камерун поставил вето. Оттука, тој треба да внимава, да не случајно на пат од Брисел до Лондон, на пример, во Париз, затекне некоја воена парада, па да се уплаши дека тоа е увертира во Трета Светска Војна.

Bottom of Form

Авторот е економски истражувач